harbhara khat niyojan : हरभरा (चना) हे महाराष्ट्रातील रब्बी हंगामातील महत्त्वाचे पीक आहे. मात्र, योग्य खत व्यवस्थापनाच्या (Fertilizer Management) अभावी अनेकदा उत्पादनात घट येते. शेतकऱ्यांचे हरभरा उत्पादन वाढावे यासाठी कृषी तज्ज्ञ गजानन जाधव यांनी जमिनीच्या प्रकारानुसार अत्यंत सोप्या आणि परिणामकारक खत व्यवस्थापनाची माहिती दिली आहे, ज्यामुळे उत्पादन दुप्पट होण्यास मदत होऊ शकते.
नत्राची गरज कमी, ‘या’ गोष्टींकडे लक्ष द्या
गजानन जाधव यांच्या मते, हरभऱ्याच्या मुळांवर नत्र स्थिर करणाऱ्या खास गाठी (Nodules) असतात. या गाठी हवेतील नत्र शोषून पिकाला पुरवतात. यामुळे हरभऱ्याला इतर पिकांच्या तुलनेत बाहेरील नत्राची (युरियाची) गरज खूप कमी असते. त्यामुळे, हरभऱ्याच्या पेरणीसोबत युरिया (Urea) देण्याची सहसा आवश्यकता नसते. खताची निवड करण्यापूर्वी जमिनीतील नत्राचे प्रमाण तपासणे अधिक फायदेशीर ठरू शकते.
जमिनीच्या प्रकारानुसार harbhara khat niyojan
जाधव यांनी जमिनीच्या प्रकारानुसार खताच्या वापराचे नियोजन सांगितले आहे, जे खालीलप्रमाणे आहे:
१. भारी (Heavy) आणि मध्यम (Medium) जमिनीसाठी:
- भारी जमीन: ज्या जमिनी खूप भारी आहेत आणि जिथे हरभऱ्याची वाढ नेहमीच जास्त होते, अशा जमिनीत नत्र (युरिया) देण्याची अजिबात गरज नसते.
- खताचा वापर: पेरणीपूर्वी किंवा पेरणीसोबत फक्त सिंगल सुपर फॉस्फेट (SSP) चे २ ते ३ बॅग वापरणे पुरेसे आहे.
- मध्यम जमीन: जिथे हरभऱ्याची वाढ साधारण (मध्यम) होते, अशा ठिकाणी संतुलित वाढीसाठी मिश्र खतांची शिफारस केली जाते.
- खताचा वापर: डीएपी (DAP) किंवा १२:३२:१६, १४:३५:१४, किंवा १०:२६:२६ यांसारख्या मिश्र खतांचा वापर करावा.
२. मध्यम हलक्या (Medium Light) जमिनीसाठी:
- ज्या जमिनीत हरभऱ्याची वाढ कमी होते आणि नत्राची कमतरता जाणवते, अशा जमिनीसाठी जास्त प्रमाणात स्फुरद (Phosphorus) आणि नत्र (Nitrogen) असलेले खत वापरावे लागते.
- खताचा वापर: २०:२०:०:१३ किंवा २४:२४:०:८ अधिक पोटॅश (Potash) असलेले खत द्यावे. यामुळे पिकाला आवश्यक पोषण मिळते आणि वाढ संतुलित राहते.
जिवाणू खताचा वापर ठरेल ‘बूस्टर’
रासायनिक खतांच्या जोडीला जिवाणू खताचा (Bio-fertilizer) वापर केल्यास खताची उपयुक्तता अधिक वाढते आणि उत्पादन वाढण्यास मोठी मदत होते.
- जिवाणू खताचा वापर: एनपीके बूस्ट टीx (NPK Boost Tx) हे जिवाणू खत अर्धा किलो प्रति एकर या प्रमाणात वापरण्याची शिफारस गजानन जाधव यांनी केली आहे.
शेतकऱ्यांनी जमिनीच्या प्रकारानुसार या खत व्यवस्थापनाचा अवलंब केल्यास हरभरा उत्पादनात निश्चितच वाढ होईल आणि आर्थिक फायदा मिळेल, असे तज्ज्ञांचे मत आहे.